Historia polskich dróg. Od królewskich traktów po europejskie korytarze

Podróżując po współczesnej Polsce, mijamy tysiące znaków drogowych z numerami tras, które dla wielu z nas są jedynie praktyczną wskazówką. Jednak za tymi z pozoru prostymi oznaczeniami kryje się fascynująca historia ewolucji polskiej sieci drogowej, odzwierciedlająca zmiany polityczne, gospodarcze i technologiczne na przestrzeni wieków.

Inspiracją dla systematycznego podejścia do budowy i nazywania dróg były już czasy starożytnego Rzymu, gdzie trasy często nosiły imiona urzędników inicjujących ich powstanie, jak słynna Via Appia. Na ziemiach polskich, przełomowym momentem było powołanie w 1819 roku Dyrekcji Jeneralnej Dróg i Mostów Królestwa Polskiego. Pod kierownictwem Franciszka Ksawerego Christianiego, inżynierowie przez blisko trzy dekady pracowali nad utwardzeniem kluczowych szlaków komunikacyjnych. Powstały wówczas trakty takie jak brzeski, kaliski, krakowski czy lubelski. Co ciekawe, wiele współczesnych, nowoczesnych dróg, często dwujezdniowych, biegnie właśnie śladem tych historycznych traktów, choć ich oznaczenia uległy całkowitej transformacji, przyjmując formę cyfr, liczb lub kombinacji literowo-cyfrowych.

Drogi odrodzonej Polski: pierwsze systemy numeracji

Po odzyskaniu niepodległości, wraz z ustawą z 10 grudnia 1920 roku o budowie i utrzymaniu dróg publicznych, wprowadzono pierwszy systematyczny podział i numerację dróg w II Rzeczypospolitej. Drogi podzielono na państwowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne. Drogi państwowe, o znaczeniu ogólnokrajowym, dzielono na trzy grupy:

1. magistrale łączące stolicę z granicami państwa (numery 1-8): każda z tych dróg rozpoczynała się w Warszawie. Dochodziły do nich odnogi oznaczane literami;
2. magistrale południe-północ (numery 9-17 i litery);
3. magistrale zachód-wschód i ich odnogi.

Całkowita długość sieci dróg państwowych wynosiła wówczas 10 500 km. Przykładem była imponująca trasa nr 8, biegnąca od Miłosny pod Warszawą, przez Lublin, Lwów, Tarnopol, aż do Okopów św. Trójcy (dzisiejsza Ukraina, przy granicy z Mołdawią), licząca 684 km.

Już we wrześniu 1922 roku system ten uległ modyfikacji. Drogom wychodzącym z Warszawy w kierunku granic nadano numery całkowite (od 1 do 18) oraz nazwy. Na przykład droga nr 1, czyli trakt gdański, prowadziła z Warszawy do Pucka. Trakt lwowski, oznaczony numerem 9, biegł z Miłosny przez Lublin i Lwów do granicy z Czechosłowacją. Pozostałe drogi państwowe oznaczano ułamkami. Długość dróg państwowych wzrosła do 17 155 km.

Zmiany w czasach PRL: centralizacja i nowe kategorie

Po II wojnie światowej, zmiany granic i ustroju przyniosły kolejne reformy w systemie drogowym. W 1948 roku drogi wojewódzkie włączono do kategorii dróg państwowych. Nowy wykaz dróg, ogłoszony w 1952 roku, wprowadził pojęcie autostrad (choć były to wówczas nieliczne odcinki, np. Mazurska czy Śląska). Drogi podzielono na:

• odśrodkowe (numery 1-19);
• północ-południe (numery 30-34);
• wschód-zachód (numery 40-45);
• łącznikowe (oznaczenia ułamkowe, np. 1/1);
• pozostałe (numery trzycyfrowe, czasem z literą).

Przykładowo, przedwojenna droga nr 1 zachowała swój numer i częściowo przebieg, kończąc się w Karwi. Droga nr 8 (dawny trakt chełmski) prowadziła z Piask do Dorohuska.

Dekret z 1958 roku uprościł podział, pozostawiając drogi państwowe i lokalne. W 1960 roku wprowadzono nowy wykaz, oparty na klasach technicznych dróg (I-IV). Autostrady znalazły się w klasie I, a drogi klasy II miały numery 10-52 (np. dawna „jedynka” stała się drogą nr 10 o zmienionym przebiegu). Drogi klasy III oznaczano numerami trzycyfrowymi, a klasy IV nie miały oznaczeń.

Ustawa z 1962 roku wprowadziła dodatkowo kategorię dróg zakładowych. W tym okresie, przy drogach państwowych pokrywających się z trasami międzynarodowymi (sieć UNECE), zaczęły pojawiać się dodatkowe oznaczenia z literą „E”.

Wykaz z 1969 roku również opierał się na klasach technicznych. Drogi klas I-III miały różne systemy oznaczeń:

• ciągi dróg europejskich: tylko oznaczenie „E” (np. E7 Warszawa-Cieszyn);
• drogi z literą „T”: np. T7 Głogoczów-Chyżne;
• pozostałe: oznaczenia dwu- lub trzycyfrowe.

Drogi klasy IV często oznaczano małą literą (wyróżnik województwa, np. „a” dla białostockiego) i liczbą. Istniały też drogi klasy V, znakowane małą literą i trzema cyframi. System ten był niezwykle skomplikowany.

Ku współczesności: uporządkowanie i standardy europejskie

Przełom nastąpił pod koniec 1985 roku, wraz z nową ustawą o drogach publicznych. Przywrócono podział na drogi krajowe, wojewódzkie, gminne i lokalne miejskie, utrzymując drogi zakładowe. Wprowadzono kategorie dróg ogólnodostępnych, ekspresowych i autostrad. Nowa numeracja dróg krajowych uwzględniała zasady Umowy europejskiej o głównych drogach ruchu międzynarodowego (AGR), którą Polska ratyfikowała.

Przyjęto nowy schemat:

• drogi północ-południe: numery nieparzyste (pikietaż od północy);
• drogi zachód-wschód: numery parzyste (pikietaż od zachodu).

Numer 1 otrzymała trasa Gdańsk-Cieszyn, a numer 2 trasa Świecko-Terespol. Pojawiły się oznaczenia autostrad (A2, A4, A6, A12) na ich istniejących odcinkach. Oznaczenia europejskie „E” umieszczano na dodatkowych, zielonych tabliczkach. Drogi krajowe numerowano od 1 do 993 (z rezerwą numerów).

Współczesne oznakowanie: reforma administracyjna i dostosowania

Numeracja z końca PRL przetrwała do reformy administracyjnej z 1998 roku. Utworzenie 16 województw i samorządów doprowadziło do ograniczenia liczby dróg krajowych i wydzielenia sieci dróg wojewódzkich. Pierwszy wykaz dróg krajowych z 1999 roku był niejednolity, zawierał oznaczenia jedno-, dwu-, trzy- i choćby pięciocyfrowe.

W maju 2000 roku zarządzenie Generalnego Dyrektora Dróg Publicznych wprowadziło nowy, w dużej mierze obowiązujący do dziś, system numeracji dróg krajowych (od 1 do 94, z pewnymi lukami). Utrzymano zasadę parzystych i nieparzystych numerów oraz kierunków pikietażu. Wyjątkiem była droga krajowa nr 8, biegnąca ukośnie z południowego zachodu na północny wschód.

Obecnie nadawanie numerów dróg krajowych i wojewódzkich należy do kompetencji Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad. Zmiany w numeracji wynikają głównie z oddawania do użytku nowych odcinków dróg i dążenia do spójności sieci. Budowa autostrad A1, A2 i A4 spowodowała, iż dotychczasowe drogi krajowe nr 1, 2 i 4 zyskały dodatkowo cyfrę 9 (91, 92, 94) na odcinkach równoległych. Nowe obwodnice i drogi ekspresowe często zastępują stare przebiegi, które stają się drogami niższych kategorii.

Zmiany numeracji dróg klasy A (autostrady) i S (ekspresowe) wymagają nowelizacji rozporządzenia Rady Ministrów, natomiast dróg klasy G (główne) i GP (główne ruchu przyspieszonego) – rozporządzenia Ministra Infrastruktury oraz zarządzeń GDDKiA.

Obecnie sieć dróg krajowych w Polsce liczy ponad 18,5 tys. km, a ich numeracja zawiera się w przedziale od 1 do 97 (z wyjątkiem nieużywanego numeru 69, który został przypisany do innego odcinka jako S1/S52).

Perspektywa międzynarodowa

Każdy kraj europejski stosuje własną politykę numeracji. Niemcy zachowują historyczne oznaczenia niektórych dróg, jednocześnie stosując odrębny system dla autostrad. Kraje skandynawskie często integrują numerację międzynarodową „E” z krajową. Ciekawostką jest, iż Norwegia i Szwecja, ze względu na koszty, utrzymały starsze oznaczenia niektórych dróg międzynarodowych (np. E6 zamiast E47), co zostało zaakceptowane przez UNECE.

Historia polskich dróg i ich oznaczeń to dynamiczny proces, który odzwierciedla rozwój kraju i jego integrację z europejską siecią transportową. Choć systemy się zmieniały, cel pozostawał ten sam: zapewnienie sprawnej i bezpiecznej komunikacji.

źródło: GDDKiA